Οι Τρεις Μητέρες
Τρεις σατανικές αδερφές με στόχο να φέρουν θάνατο και καταστροφές στον κόσμο αποτελούν τον κύριο άξονα μιας ατελούς ακόμη τριλογίας του Dario Argento. Mate Suspiriorum, η Μητέρα των Στεναγμών, Matter Lacrimarum, η Μητέρα των Δακρύων και Mater Tenebrarum, η Μητέρα του Σκότους, κατοικούν σε τρία διαφορετικά κτίρια, σε τρεις πόλεις του κόσμου, κατασκευασμένα από τον αρχιτέκτονα-αλχημιστή E Varelli. Το πρώτο κτίσμα βρίσκεται στο Freiburg, στη Γερμανία (και αποτελεί το θέμα του Suspiria της μεγαλύτερης επιτυχίας του σκηνοθέτη), το δεύτερο είναι στη Ρώμη και το τρίτο στη Νέα Υόρκη.
Μετά λοιπόν το Suspiria του 1978, με το οποίο εισχώρησε στα μονοπάτια του μεταφυσικού και του χάρισε τη μεγαλύτερη αποδοχή σε διεθνές επίπεδο, ο Argento αποφασίζει να εισχωρήσει ακόμη περισσότερο σε αυτή την πορεία στο όνειρα και το μεταφυσικό, αποκαλύπτοντας την ιστορία που κρυβόταν πίσω από το Suspiria.
Στο Inferno επικεντρώνεται στο κτήριο στη Νέα Υόρκη και τη Mater Tenebrarum, τη νεότερη και πιο μοχθηρή των τριών, η οποία έρχεται να στοιχειώσει την ονειροπόληση που διέπει το κτίσμα και την οικία του Gaston Bachelard[1], διαταράσσοντας μία άλλη ονειρική σχέση –όπως την περιγράφει ο Christian Metz[2]- ανάμεσα στη δημιουργία και τη θέαση μιας ταινίας. Η ταινία παρασύρει μια νεαρή ποιήτρια, τη Rose και το θεατή, από το εναρκτήριο voice over στο ονειρικό ή πιο σωστά υπνοβατικό μονοπάτι που ακολουθεί, έχοντας το Varelli να διηγείται:
«Αγνοώ το τίμημα που θα πληρώσω, σπάζοντας αυτό που οι αλχημιστές αποκαλούμε Silentium. Η εμπειρία των συναδέλφων μου πρέπει να μας διδάξει να μην αναστατώνουμε τους ανίδεους, επιβάλλοντας τους τις γνώσεις μας. Εγώ, ο Varelli, ένας αρχιτέκτονας που ζει στο Λονδίνο, συνάντησα τις τρεις Μητέρες και σχεδίασα γι’ αυτές τρεις κατοικίες… Απέτυχα να ανακαλύψω εγκαίρως ότι από τις τρεις Τοποθεσίες οι Τρεις Μητέρες κυβερνούν τον κόσμο με θλίψη, δάκρυα και σκότος… Και κατασκεύασα τα φρικιαστικά σπίτια τους, όπου εναποθέτουν τα μολύνοντα μυστικά τους…
Η γη πάνω στην οποία τα σπίτια έχουν κτιστεί σταδιακά θα γίνουν θανατηφόρα και φορείς ασθενειών, τόσο πολύ που στη γύρω περιοχή θα κυριαρχεί μία απαίσια μυρωδιά. Και αυτό είναι το πρώτο κλειδί για το μυστικό της μητέρας, πραγματικά το πρωταρχικό κλειδί. Το δεύτερο κλειδί στο δηλητηριώδες μυστικό των τριών αδερφών κρύβεται στο κελάρι κάτω από τα σπίτια τους. Εκεί θα βρεις την εικόνα και το όνομα της αδερφής που μένει σε εκείνο το σπίτι. Αυτή είναι η θέση του δεύτερου κλειδιού. Το τρίτο κλειδί μπορεί να βρεθεί κάτω από τις σόλες των παπουτσιών, εκεί είναι το τρίτο κλειδί.»
Από τον πρόλογο αυτό ο Argento και τότε σύντροφός του Daria Nicolodi, θέτουν μία άμεση σύνδεση του μεταφυσικού, του ονείρου και του χώρου. Το «Κακό», η πηγή του εφιάλτη αποκτά υπόσταση μέσω τριών κτηρίων, που γίνονται ένα με τη γη και το περιβάλλον, αλλοιώνοντας το. Σύμφωνα με το G.Bachelard το σπίτι είναι το καταφύγιο της ονειροπόλησης, προστατεύει τον ονειροπόλο, μας επιτρέπει να ονειρευόμαστε εν ειρήνη, και ακριβώς σε αυτό το χώρο έρχεται να τοποθετηθεί το άντρο του κακού, διαταράσσοντας την έννοια του ύπνου.
Η ιστορία κινείται πάνω στον άξονα της αναζήτησης της Mater Tenebrarum και της διερεύνησης, ενός λαϊκού μύθου. Την έρευνα αναλαμβάνουν τρία άτομα σε τρεις διαφορετικές ίσως χρονικές περιόδους.
Η Rose, μια νεαρή ποιήτρια που κατοικεί στη Νέα Υόρκη.
Ο Marc, φοιτητής μουσικολογίας στη Ρώμη και αδερφός της Rose
Η Sarah συμφοιτήτρια του Marc στη Ρώμη.
Τρία πρόσωπα που ουσιαστικά λειτουργούν ως ένα, όπως συμβαίνει με τ απρόσωπα των ονείρων και τις ενσαρκώσεις που έχουμε, όπου ένα σύνθετο πρόσωπο μοιάζει με τον Α, είναι ντυμένο σαν τον Β, έχει κάποια απασχόληση που θυμίζει τον Γ, και είναι τελικά ο Δ. Η σύνθετη εικόνα χρησιμεύει φυσικά στο να τονίσει με ιδιαίτερη έμφαση κάποιο κοινό χαρακτηριστικό και στα τέσσερα πρόσωπα[3].
Η Κατάδυση
Η Rose διαβάζει το βιβλίο του Varelli «Οι Τρεις Μητέρες» υποπτεύεται ότι η πολυκατοικία στην οποία κατοικεί στη Νέα Υόρκη να αποτελεί ένα από τα τρία κτήρια. Πρώτη κίνηση που κάνει να στείλει ένα γράμμα στο Marc εκφράζοντας τις ανησυχίες της. Ξεκινάει λοιπόν να διερευνά τα κλειδιά που δίνει ο Varelli στο βιβλίο του.
Το πρώτο στοιχείο που δίνεται είναι η μυρωδιά, ένα στοιχείο που ο θεατής δύσκολα αντιλαμβάνεται μέσα από την εικόνα, μπορεί μόνο η Rose να τον καθοδηγήσει, η οποία διαισθάνεται τη μυρωδιά. Ξεκινάει την έρευνα της από τον παλαιοπώλη που της πούλησε το βιβλίο, τον κ. Kazanian. Όπως κάθε αινιγματική ονειρική φιγούρα, ο ισχνός και σκοτεινός Kazanian απλά απαντά ότι η «Η γλυκόπικρη μυρωδιά» για την οποία μιλάνε προέρχεται από το «εργοστάσιο των κέικ», και ότι η θα τη συνηθίσει με τον καιρό, άλλωστε σύμφωνα με το Freud η συνήθεια αλλοιώνει την παρατηρητικότητα μας και τη σημασία των γεγονότων. Τα σημεία σταδιακά αδυνατίζουν, ακόμη και ένα στοιχείο τόσο έντονο όσο μία απαίσια μυρωδιά αποσύνθεσης μιας ολόκληρης οντότητας. Η συζήτηση κλείνει με το αινιγματικό για τη Rose αλλά ξεκάθαρο για το θεατή «Το μόνο μυστήριο είναι ότι η ζωή μας κυβερνάται από τους νεκρούς». Μία σειρά φράσεων, που δεν δείχνουν να έχουν καμία λογική. Την ίδια στιγμή όμως όλες αποτελούν στοιχεία της ύπαρξης μιας άλλης μεταφυσικής παρουσίας στο χώρο, ο οποίος επεκτείνεται πέρα από τα φαινόμενα.
Οι κινήσεις της Rose είναι αργές και διστακτικές, μοιάζει να προσπαθεί να διακρίνει κάτι πέρα από τα γύρω κτήρια, προς τα έξω. Εύκολα θα μπορούσε να πει κανείς ότι μοιάζει σα να ξυπνάει ξαφνικά, σα να προσπαθεί ξαφνικά μέσω ενός «σοφού βιβλίου» να εξηγήσει το σύμπαν γύρω της. Στην ουσία όμως συνεχίζει να υπνοβατεί, αναζητώντας τα κλειδιά. Γενικώς η λέξη κλειδί είναι πολυσήμαντη σε αυτές τις ταινίες. Θα μπορούσε να υποδεικνύει ένα πραγματικό κλειδί, ένα στοιχείο, τη λύση ενός γρίφου.
H Rose, στη συνέχεια, καθώς επιστρέφει σπίτι της προσέχει για πρώτη φορά την ύπαρξη ενός υπόγειου χώρου στην πολυκατοικία της:
Με τη φράση για το δεύτερο κλειδί να αντηχεί στο μυαλό της, η κοπέλα αποφασίζει να εισχωρήσει στον υπόγειο αυτό χώρο:
Μία κατάβαση που σηματοδοτεί την ονειρική κάθοδο στον «κάτω κόσμο» του υποσυνείδητου. Είναι η σκάλα του υπογείου που περιγράφει ο Bachelard που πάντα την κατεβαίνουμε. «Είναι αυτό το κατέβασμα που συγκρατούμε στις αναμνήσεις, το κατέβασμα που χαρακτηρίζει τον ονειρισμό της». Δεν είναι τυχαίο ότι δε βλέπουμε ποτέ την κοπέλα να βγαίνει. ουσιαστικά από το υπόγειο.
Σε αυτή τη σκηνή που ουσιαστικά τονίζει την υπνοβατική συμπεριφορά των χαρακτήρων ο σκηνοθέτης καθορίζει τη φύση του κτίσματος, εισβάλοντας στο σκοτεινότερο τμήμα του, το κατώι.
Η κοπέλα βρίσκεται στο υπόγειο, το σημείο όπου «...θα το λογικέψουμε απαριθμώντας τις χρησιμότητές του. Αλλά καταρχήν είναι το σκοτεινό είναι του σπιτιού, το είναι που συμμετέχει στις χθόνιες δυνάμεις του σπιτιού». Η Rose συνεχίζει να διεισδύει στο χώρο, ανάβει έναν αναπτήρα στην προσπάθειά της να διακρίνει τι συμβαίνει, όμως στο υπόγειο τα σκοτάδια παραμένουμε μέρα και νύχτα. Ακόμα και με το κερί του στο χέρι ο άνθρωπος στο υπόγειο βλέπει σκιές να χορεύουνε πάνω στους σκοτεινούς τοίχους[4]. Ο χώρος σε κάθε βήμα μοιάζει να αποδομείται. Το κόκκινο και το μπλε που κυριαρχεί στην υπόλοιπη ταινία, κατακλύζει. Ένας σωλήνας που κρέμεται από το ταβάνι χωρίς εμφανή χρήση, ενώ ένα κόκκινο καλώδιο κρέμεται από το ένα άκρο:
Άλλοι σωλήνες αναδύονται από το πάτωμα και χάνονται στο ταβάνι, σε αντιπαράθεση με εκλεκτικιστικούς κίονες, δίνουν την εντύπωση των παρασκηνίων ενός εγκαταλελειμμένου θεάτρου. Η κοπέλα γίνεται τμήμα αυτού του χώρου καθώς διαρκώς καδράρεται διαρκώς ανάμεσα σε αυτά τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον αποσυντιθέμενο χώρο:
Σε αυτό το σημείο η κάμερα αρχίζει να ακολουθεί ένα μικρό ρυάκι καθώς ρέει από ένα σπασμένο σωλήνα, ανάμεσα στα κόκκινα και τα μπλε φώτα, και μέσω ενός άλλου σωλήνα σε μια τρύπα στο πάτωμα:
«Στο υπόγειο ο γεμάτος πάθος κάτοικος του σπιτιού δεν σταματά να το σκάβει, να το σκάβει όλο και πιο βαθιά, να δραστηριοποιεί το βάθος του». Σε κάθε κίνησή της η Rose εισχωρεί όλο και πιο βαθειά στο υπόγειο, βαδίζει σταδιακά σε όλο και πιο σκοτεινά μονοπάτια, μέχρι που φτάνει στο ερεβώδες νερό. Ακριβώς μπροστά στα πόδια της το νερό βγαίνει από τα ερέβη. Ακόμη όμως και σε αυτή την τρομακτική εικόνα η κοπέλα δεν σταματάει, η υπνοβατική της πορεία βρίσκει τρόπους να συνεχιστεί. Καθώς προσπαθεί να δει τι μπορεί να κρύβει η μυστηριώδης τρύπα, πέφτουν μέσα τα κλειδιά της. Αυτομάτως μετατρέπεται η μέχρι τώρα περιέργειά της σε ανάγκη, απ’ τη στιγμή που χρειάζεται τα κλειδιά της. Πρώτη κίνηση για να ξεπεράσει το εμπόδιο να ρίξει φως στο σκοτάδι, βρίσκεται όμως σε ένα κόσμο που δεν αρκεί. Σε μια εποχή που περνάει ηλεκτρισμό στο υπόγειο, δεν κατεβαίνουμε στα καταγώγια με το κερί στο χέρι, δοκιμάζουμε να εκπολιτίσουμε το υπόγειο, όμως το ασυνείδητο δεν εκπολιτίζεται. Όταν κινείσαι στο υπόγειο ξέρεις ότι οι τοίχοι έχουν μία μόνο πλευρά και έχουν από πίσω τους όλη τη γη. Το δράμα με αυτό τον τρόπο γίνεται μεγαλύτερο και ο φόβος υπερβολικός.
Το φως της λάμπας απλά επεκτείνει για λίγο το χώρο, για να αποκαλυφθεί ότι υπάρχει ένα πλημμυρισμένο δωμάτιο. Αρχικά η κοπέλα βάζει το χέρι της μέσα στο νερό για να πιάσει τα κλειδιά. Λίγο πριν ο σκηνοθέτης παρεμβάλει ένα πλάνο που πλησιάζει στην καταπακτή του υπογείου, τονίζοντας την ύπαρξη ενός «άλλου» που πλησιάζει. Όταν η κοπέλα βάζει το χέρι της μέσα στο νερό, αυτομάτως η κάμερα αλλάζει θέση και εισχωρεί στο πλημμυρισμένο δωμάτιο. Μια δεύτερη παρουσία κάνει την εμφάνισή της ακριβώς εκείνη τη στιγμή, μια παρουσία που έρχεται από ένα μεγαλύτερο βάθος.
Αδυνατώντας να φτάσει στα κλειδιά της, η Rose βγάζει τα παπούτσια της και καταδύεται στο δωμάτιο, με μία σημαντική αλλαγή που προκαλεί ανησυχία, η μπάντα της μουσικής διακόπτεται και ο μόνος ήχος που υπάρχει είναι το νερό, η εικόνα πλέον μιλάει μόνη της. Ενώ θα περίμενε κανείς οι κινήσεις της να είναι γρήγορες και βιαστικές, εκείνη δείχνει να ενδιαφέρεται περισσότερο για τη νέα πτυχή του χώρου που μόλις ξεδιπλώθηκε. Η κάμερα του Argento με τη σειρά της εξερευνά το δωμάτιο, διασπώντας το σε όλα του τα τμήματα. Με αυτό τον τρόπο που επιλέγει να παρουσιάσει το χώρο, αυτομάτως όλα του τα στοιχεία γίνονται εν δυνάμει σημεία. Κάθε λεπτομέρεια μπορεί να κρύβει κάτι από πίσω, ενώ δεν αποκαθίσταται η ολότητα του χώρου. Το δωμάτιο μπορεί να επεκτείνεται επ’ άπειρον, σχεδόν να μην υπάρχουν τοίχοι.
Το κτίσμα με τις κοσμικές ρίζες που περιγράφει ο Bachelard, κάνει αισθητή την παρουσία του, όχι χάρη στα κείμενα του Varelli αλλά στο decoupage που οργανώνει ο σκηνοθέτης. Με αυτό τον τρόπο κάνει αντιληπτό το χώρο αλλά όχι τα όριά του. Η εμφάνιση του πίνακα με το όνομα της Mater Tenebrarum απλά επιβεβαιώνει αυτό που οι θεατές ήδη ξέραμε. Η περιήγηση του βλέμματος της κοπέλας και η ηρεμία των κινήσεών της κάνουν τα κλειδιά να βυθιστούν ακόμη περισσότερο και εκείνη τη στιγμή θα έρθει η πρώτη διαταραχή της ηρεμίας καθώς δεν έχει άλλη ανάσα. Μία πρώτη ταραχή της υπνοβατικής αυτής πορείας που μοιάζει να ρέει όπως το νερό που κυριαρχεί στη σκηνή.
Στη δεύτερη κατάδυση της κοπέλας η κάμερα πάλι θα περιηγηθεί στο χώρο για να επιμείνει όμως σε μία πόρτα. Η πόρτα ανοιγοκλείνει διαρκώς, με έναν αυξανόμενο ρυθμό. Η επαφή με το έξω γίνεται εμφανής, ποιο μπορεί όμως να είναι το έξω στους τοίχους του υπογείου. Η κοπέλα πιάνει τα κλειδιά της, και ένα gros-plan επικεντρώνει την προσοχή μας εκεί. Το κλειδί βρέθηκε επιστρέφουμε στην επιφάνεια. Ανοίγοντας το πλάνο του βλέπουμε την κοπέλα να πέφτει επάνω σε ένα αιωρούμενο νεκρό σώμα. Η πόρτα άνοιξε, το δωμάτιο πλέον δεν προστατεύεται. Η διεργασία του ονείρου έχει καταστραφεί πλήρως. Το ξύπνημα είναι απαραίτητο. Η εικόνα αποκτά έναν εξωτερικό ήχο μία μονότονη μουσική. Πρόκειται για το ξυπνητήρι; Η πορεία της Rose στο όνειρο διακόπτεται. Προσπαθεί να φύγει από το πλημμυρισμένο δωμάτιο. Οι κινήσεις γίνονται άτσαλες, το φως που την καθοδηγούσε έχει χαθεί. Βγαίνει από την τρύπα με το νερό και τρέχει στην έξοδο. Ο σκηνοθέτης δεν την ακολουθεί παραμένει στο χώρο και πλησιάζει τον αναπτήρα που την οδηγούσε στην κάθοδό της, και ένα χέρι έρχεται να το κλέψει. Η ανακάλυψη της Rose θα χαθεί για πάντα. Ένα απλό cut και τη βλέπουμε στην είσοδο της πολυκατοικίας της:
να κινείται εξίσου σπασμωδικά, σα να αγνοεί ότι έζησε μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι φωνές που ακούγονται την τρομάζουν και κρύβεται, καθώς οι φωνές των γειτόνων τη σχολιάζουν και η ίδια τρομάζει, αρχίζει να σκέφτεται το παράλογο των ιδεών της.
Η λογοκρισία του ονείρου της, του ότι είδε, έρχεται να γκρεμίσει ότι μπορούσε να αποκαλυφθεί από την προηγούμενη εμπειρία της[5]. Στο επόμενο πλάνο ο υπόγειος χώρος, το περίβλημα της υπνοβατικής περιήγησής της, καταρρέει θάβοντας για πάντα το δωμάτιο του ονείρου:
Η απλά μας μεταφέρει μέσα από τα επικοινωνούντα δωμάτιά των υπόγειων των κοσμικών σπιτιών.
Η τοποθέτηση των σπιτιών σε μεγαλουπόλεις δεν είναι τυχαία. Το υπνοβατικό και ονειρικό σύμπαν του Argento δύσκολα θα μπορούσε να υπάρξει αλλού. Το σπίτι που βρίσκεται μέσα στην πόλη δίνει τη δυνατότητα «μέσω του βάθους να εξουσιάζει τα γύρω υπόγεια. Φτάνει στις υπόγειες στοές των θρύλων, όπου μυστηριακοί δρόμοι ένωναν το κέντρο τους κάτω από οποιαδήποτε τείχη...». Μέσα από αυτό το δίκτυο η υπνοβατική πορεία του Argento φτάνει στη Ρώμη, την τοποθεσία της δεύτερης σατανικής κατοικίας.
Η πορεία της κοπέλας είναι αντίστοιχη με αυτή της Rose, στη δεύετρη περιοχή του κακού. Διαβάζοντας το γράμμα αναζητά το βιβλίο στη βιβλιοθήκη. Η κάμερα του σκηνοοθέτη συλλαμβάνει την κοπέλα στον αχανή χώρο της βιβλιοθήκης, τονίζοντας το αίσθημα αποπροσανατολισμού. Ένας υπάλληλος, μία αντανάκλαση της μυστηριώδους φιγούρας του Kazanian, της λέει ότι το βιβλίο κανονικά έπρεπε να είναι σε ένα ράφι ακριβώς εκεί, αλλά δεν υπάρχει. Το βιβλίο όμως είναι στη θέση του. Παίρνει το βιβλίο και κατεβαίνει μια σκάλα που «οδηγεί» στην έξοδο, καθώς όμως κατεβαίνει μπαίνει όλο και πιο βαθειά στους λαβυρινθώδεις διαδρόμους, για να συναντήσει τη μυστηριώδη φιγούρα ενός Αλχημιστή Μάγου, ο οποίος της κλέβει το βιβλίο και την κυνηγάει, όμως η κοπέλα κατορθώνει να ξεφύγει. Σε όλη της την πορεία από τη σχολή στο σπίτι της η Sarah, δεν έχει στιγμή προετοιμάσει το επόμενο βήμα της, ούτε γνωρίζει που θα πάει. Αφήνει τους χώρους και τα στοιχεία να την οδηγήσουν, όπως και ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Το γράμμα την οδηγεί στη βιβλιοθήκη, το κτήριο στη μεγάλη αίθουσα, στη σκάλα της εξόδου, οι διάδρομοι στον Αλχημιστή, ο στιγμιαίος φόβος στην έξοδο από το κτήριο.
Η επιστροφή στο διαμέρισμά της και η παρουσία του Carlo ενός φίλου την ηρεμούν στιγμιαία. Βάζει το Va Pansiere του Verdi και πηγαίνει και τηλεφωνεί στο Marc. Καθώς το κομμάτι κορυφώνεται, νέα στοιχεία εισβάλλουν στην εικόνα και την αλληλουχία των σκηνών. Η κάμερα επικεντρώνεται στο φεγγάρι, τα σύγνεφα. Η μουσική κυριαρχεί, δύο χέρια κόβουν τα κεφάλια από χάρτινα ανθρωπάκια, ένα ερπετό τρώει ένα έντομο, μία κοπέλα πεθαίνει. Κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία απεικονίζουν μικρές κινήσεις που συμβαίνουν σε άγνωστο χρόνο και προετοιμάζουν για την επερχόμενη επίθεση, και διατηρούν μία διττή θέση στο σύνολο της ταινίας, διακόπτοντας από τη μία τη ροή της αφήγησης, ενώ την ίδια στιγμή δίνουν την ώθηση ώστε στα πλάνα να προχωρήσουν την ιστορία. Είναι τα σημεία που επιβεβαιώνουν τη θέση που έχει η μουσική στην ταινία. Όταν ο Marc φτάνει στο διαμέρισμα γίνεται μάρτυρας ενός διπλού φόνου. Η αποκάλυψη της δολοφονημένης κοπέλας μέσα από ένα πανί που αρχικά μοιάζει με τοίχο έρχεται να τονίσει ότι το σπίτι πλέον και ο χώρος δεν προστατεύουν τον ονειροπόλο. Οι ήρωές του λειτουργούν υπνοβατικά και ο χώρος δε μπορεί να είναι σταθερός, μεταβάλλεται διαρκώς και δημιουργείται κάθε φορά που ανοίγει μία πόρτα, ένα παράθυρο, μία τρύπα στο πάτωμα.
Η άνοδος στη σοφίτα
Το μόνο στοιχείο που μένει για το Marc είναι η φράση ότι «το τρίτο κλειδί βρίσκεται κάτω από τις σόλες των παπουτσιών», το μοναδικό στοιχείο που δε μπόρεσαν να ανακαλύψουν οι δύο κοπέλες. Σε αυτή τη στιγμή ο Marc λαμβάνει ένα τηλεφώνημα από μία ανήσυχη Rose και πηγαίνει στη Νέα Υόρκη, χωρίς όμως ποτέ να τη συναντήσει και να μάθει τι πραγματικά αναζητά. Η Rose δολοφονείται, σε μία σκηνή αντανακλά το φόνο της Sarah. Ο αέρας ανοίγει τα παράθυρα και η βροχή που πλημμυρίζει τα δωμάτια, δείχνει να τρομάζει περισσότερο την κοπέλα από την άγνωστη φιγούρα που την κυνηγά. Είναι ξεκάθαρος ότι ο απόηχος της εμπειρίας της με το νερό στην αρχή της ταινίας. Το νερό γίνεται ο φορέας του κακού, και είναι ακόμη ένα στοιχείο που μπορεί να εισχωρήσει στο χώρο και να τον αλλοιώσει.
Ο ρόλος του Marc είναι να βάλει τα κομμάτια στη θέση τους και να αποκαλύψει το μυστικό. Προσπαθεί απλώς να διαπιστώσει τι συνέβη στην αδερφή του, αγνοώντας τις κοσμικές προεκτάσεις φαινόμενων. Η άφιξη του πραγματοποιείται διαρκώς με μία χρονική καθυστέρηση. Όταν πραγματοποιούνται οι διάφοροι φόνοι που τον εμποδίσουν να δει την εικόνα, η προσοχή του είναι περισπασμένη. Όταν φτάνει στα κρίσιμα σημεία τα στοιχεία έχουν χαθεί. Αντίθετα με τη Sarah και τη Rose που αναζητούν την αλήθεια πίσω από τα κείμενα του Varelli, ο Marc αναζητά τη λύση σε ένα άγνωστο μυστήριο.
Ένας χαρακτήρας κλειδί είναι η Elise, μία φίλη της Rose που λόγω μίας άγνωστης πάθησης δε βγαίνει από το κτήριο. Η σημαντικότερη αποκάλυψη είναι για την ιδιαίτερη φύση του κτηρίου όπου μέσω ενός συστήματος σωληνώσεων και αεραγωγών οι ήχοι κυκλοφορούν ελεύθεροι μέσα από τους τοίχους. Για άλλη μία φορά ο χώρος μοιάζει να διαλύεται καθώς οι τοίχοι δεν προσφέρουν προστασία, είναι εξίσου χάρτινοι με τον τοίχο που αποκαλύπτεται η νεκρή Sarah. Μέσω ενός απλού παιχνιδιού με τον ήχο, διασπάται μία ολόκληρη κατασκευή, και ο σκηνοθέτης το τονίζει, αφήνοντας για άλλη μια φορά την κάμερά του να ακολουθήσει τα ηχητικά κύματα, μέσα από τους αεραγωγούς και τους σωλήνες. Τα λόγια της Elise φτάνουν μέχρι το υπόγειο και τη σοφίτα, και αφυπνούν τις δολοφονικές δυνάμεις του κτηρίου. Στην επόμενη σκηνή η κοπέλα βρίσκεται στους διαδρόμους κυνηγημένη. Αναζητά προστασία όπως είναι αναμενόμενο στα ανώτερα πατώματα του κτηρίου.
«Η συνείδηση συμπεριφέρεται αυτή τη στιγμή σαν τον άνθρωπο που ακούγοντας έναν ύποπτο θόρυβο από το υπόγειο του σπιτιού ορμά στη σοφίτα για να διαπιστώσει ότι δεν υπάρχουν κλέφτες και ότι ο θόρυβος δεν ήταν παρά απλή φαντασία. Στην πραγματικότητα αυτός ο συνετός άνθρωπος δεν έχει τολμήσει να ριψοκινδυνέψει στο υπόγειο»
Jung “L’homme a la découverte de son âme
Στη σοφίτα οι φόβοι λογικεύονται πιο εύκολα. Όπως ο ονειροπόλος του Bachelard η Elise ακολουθεί τη σκάλα που την ανεβάζει από τα άδυτα της γης στις περιπέτειες του ύψους, για να βρεθεί σε ένα πύργο. Η αναμενόμενη όμως οικειότητα και προστασία δεν έρχεται ποτέ, οι χθόνιες δυνάμεις του κτηρίου έχουν κατακλύσει το κτήριο, λες και βυθίζεται ολοένα στα βάθη του. Η κοπέλα δέχεται επίθεση από αφηνιασμένες γάτες και μία σκοτεινή σιλουέτα έρχεται να ολοκληρώσει το φόνο.
Η διάχυση του κτηρίου
Η λύση του μυστηρίου διαρκώς κινείται από το υπόγειο της Νεουρκέζικης πολυκατοικίας, στους σκοτεινούς διαδρόμους της βιβλιοθήκης στη Ρώμη, στο διαμέρισμα της Sarah και επιστρέφει στη Νέα Υόρκη και να διαχυθεί μέσω των υπογείων σε όλη την πόλη. Κάτι που υπονοείται από το θάνατο του Kazanian, ακόμη ένα στοιχείο που χάνεται (όπως τα βιβλία του Varelli που εξαφανίζονται σταδιακά, ή το γράμμα της Rose), σε μία από τις χαρακτηριστικές σκηνές του έργου:
Εκνευρισμένος από τον πολλαπλασιασμό των γατών στο μαγαζί του ο Kazanian, αποφασίζει να πνίξει κάποιες από αυτές σε μια λίμνη. Η σκηνή ανοίγει με τρία πλάνα με την ίδια συνθετική αρχή.
Η γραμμή του ορίζοντα (μια λίμνη με τα δασάκια) διαιρεί το κάδρο σε δύο ίσα τμήματα: στο πάνω μια τουριστική εικόνα «καρτ-ποστάλ» με κτήρια της Νέας Υόρκης, και στη συνέχεια ενός πλανόδιου πωλητή, στο κάτω έχουμε την αντανάκλασή τους στη γεμάτη βρύα λίμνη. Η γραμμή αυτή θέτει τα δύο μέρη περισσότερο σε συσχετισμό: ανάμεσα στο μοντέρνο και το αρχαϊκό, στο στερεό και το ρευστό, στο μακρόκοσμο (ο ουρανός με το φεγγάρι) και το μικρόκοσμο (η λίμνη, τα ποντίκια), ανάμεσα στην πραγματικότητα και στην αντανάκλαση ένα κέντρο αρχίζει να κυκλοφορεί, μυστικά και με μια διαδικασία αδιάφορη προς τους νόμους της λογικής και της αιτιολόγησης. Η διμερής σύνθεση του πλάνου καθιερώνει τις αντιθέσεις ώστε να πειραματιστεί με αυτές στη σύνθεση, που φαντάζεται νέες μορφές από στοιχεία εκ προοιμίου αντιθετικά.
Από τη στιγμή που θέτει την εξωτερική μορφή της συγκεκριμένης σκηνής – δύο τμήματα του κάδρου αντιτίθενται και αλληλοσυμπληρώνονται-, μια σειρά πλάνων συγκεκριμενοποιούν τη φύση της σχέσης τους: το νερό των υπονόμων της πόλης, που ξεχειλίζει στη λίμνη σχεδιάζει μία δυναμική ανταλλαγής, ενώ οι ποντικοί, σύμβολο της μόλυνσης, την καθορίζουν. Κάθε γεγονός που επέρχεται στο ένα τμήμα του κάδρου, πραγματοποιείται «μολυσμένο» στο άλλο τμήμα του. Παράλληλα με το θάνατο του Kazanian (ρίχνει τις γάτες μέσα στη λίμνη, του επιτίθενται τα ποντίκια, στη συνέχεια σκοτώνεται από τον πλανόδιο που είδαμε στην πρώτη σκηνή) μια άλλη σειρά πλάνων δείχνει την εξέλιξη μιας έκλειψης σελήνης, λες και όσα διαδραματίζονται στο κατώτερο τμήμα του κάδρου, αποτελούν συνέπεια αυτού του παραδοσιακά κακού οιωνού, αντανακλώντας και το θάνατο της Sarah. Το φεγγάρι και το νερό λοιπόν αποτελούν ένα σημαντικό κέντρο της ιστορίας.
Έχουμε λοιπόν ένα μοντάζ, που καθιερώνει ανάμεσα στα πλάνα ή στα στοιχεία του κάδρου, κάποιους πρωτοποριακούς συσχετισμούς. Το πνίξιμο των γατών, θέτει σε κίνηση το «θάνατο» του φεγγαριού, που ολοκληρώνεται με αυτόν το χαρακτήρα. Η ισορροπία ανάμεσα στο κόσμο και τη διπλή του υπόσταση ανατρέπεται, προς όφελος μιας νέας λογικής, στον κόσμο του υπνοβάτη που διακόπτεται: είναι δύσκολο πλέον να διακρίνουμε το μακρόκοσμο και το μικρόκοσμο, το σώμα και το πνεύμα, την αφορμή και το αποτέλεσμα. Η λίμνη, όντας το επίκεντρο του εγκλήματος του Kazanian, συναινεί σε μία αρνητική ενέργεια, που μεταμορφώνεται σε μία δολοφονική πράξη.
Κάτω από τις σόλες των παπουτσιών
Οι φόνοι στο υπνοβατικό σύμπαν του Inferno ουσιαστικά λειτουργούν ως απότομα ξυπνήματα, απότομες αλλαγές στη συνεχή πορεία στον εφιάλτη. Σχεδόν κάθε φόνος συντελεί και σε ένα ξύπνημα του Marc. Εμφανίζεται μετά το φόνο της Sarah. Φτάνει στη Νέα Υόρκη μετά το φόνο της Rose. Συνέρχεται από ένα χτύπημα μόλις δολοφονείται η Elise. Ενώ μόνο μετά το θάνατο του Kazanian, του υπηρέτη της Elise και της δαιμονικής θυρωρού της πολυκατοικίας (που είναι η αιτία της πυρκαγιάς που ξεσπάει), ο Marc κατορθώνει να δει τη λύση του μυστηρίου έρχεται τη στιγμή που το κτήριο μοιάζει να απελευθερώνει τη σατανική του φύση.
Η κοσμική φύση όλων όσων συμβαίνουν τονίζεται με την εμμονή του σκηνοθέτη για το φεγγάρι και τον άνεμο. Σε αντανάκλαση όμως της πρώτης σκηνής η αποκάλυψη όσων συμβαίνουν πραγματοποιείται αντί σε ένα πλημμυρισμένο δωμάτιο σε ένα φλεγόμενο δωμάτιο. Ενώ η Rose εγκλωβίζεται από το νερό, η φωτιά έρχεται να τελειώσει την κυριαρχία της Mater Tenebrarum[6].
Η φράση για το τρίτο κλειδί επιστρέφει στο προσκήνιο καθώς ο Marc κοιτάει το σχέδιο της πρόσοψης του κτηρίου. Από τα πρώτα πλάνα δίνονται πληροφορίες όσον αφορά το σπίτι της Rose στο θεατή ώστε να διαμορφώσει μια εικόνα. Το κτήριο είναι ένας λαβύρινθος-η επιτομή κάθε ονειρικού-εφιαλτικού σπιτιού: πολλαπλές σκάλες, μπαρόκ δωμάτια, κρυμμένα περάσματα, βαριές, θεατρικές κουρτίνες, αγωγοί αερισμού που λειτουργούν σαν ηχητικά περάσματα σε όλο το μήκος της κατασκευής.
Στο κτήριο όμως υπάρχει ένα μυστικό που δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί. Για πρώτη φορά συνειδητοποιεί ότι η φράση δεν έχει να κάνει με την επιφάνεια, αλλά με ένα ακόμη βάθος. Για την ακρίβεια έχει να κάνει με εκείνο το επιπλέον πάτωμα που έρχεται να εγκλωβίσει τον ονειροπόρο. Το σπίτι των ονείρων χτίζεται σε τέσσερα το πολύ επίπεδα, το υπόγειο, τα δύο επίπεδα το πολύ του σπιτιού και τη σοφίτα-στέγη. Οποιοδήποτε παραπέρα επίπεδο έρχεται να περιπλέξει τον ονειροπόλο. Το τρίτο κλειδί βρίσκεται κάτω από τις σόλες των παπουτσιών, ή αλλιώς έναν ενδιάμεσο όροφο ανάμεσα στα επίπεδα τις πολυκατοικίας. Και σε αυτό το επίπεδο αποκαλύπτεται το μυστικό και αρχίζει να διαλύεται το όνειρο. Ο Marc ξεκινάει μία διαδικασία αντίστοιχη με αυτή της αδερφής του
[1] Gaston Bachelard, Η Ποιητική του Χώρου, Μετ. Ελένη Βέλτσου, Ιωάννα Δ.Χατζηνικολή, Αθήνα, Εκδόσεις Χατζημιχάλη, 1982
[2] Christian Metz, Psychoanalysis and Cinema: The Imaginary Signifier. Ed Stephen Heath and Colin MacCabe. Trans Celia Britton, Annwyl Williams, Ben Brewster and Alfred Guzzetti,
[3] S.Freud, Εισαγωγή στην ψυχανάλυση
[4] Jung, L’homme a la decouverte de son ame
[5] S.Freud, Εισαγωγή στην ψυχανάλυση
[6] Για όσους γνωρίζουν την πρώτη ταινία της τριλογίας , το Suspiria, στην έναρξή του είναι μέσα στη βροχή και η τελευταία εικόνα είναι το φλεόμενο κτήριο στο Freibourgh, όπως και στο Inferno.
