Χρονικές παλινδρομήσεις

Ο Κινηματογραφικός χρόνος έχει δύο εκφάνσεις, η μία σχετίζεται με τον αφηγηματικό χρόνο, με τον τρόπο που κυλούν τα γεγονότα, η δεύτερη είναι πιο εσωτερική και υποβλητική και σχετίζεται με το ρυθμό, τη διάρκεια των πλάνων και των σκοπεύσεων.
Στην πρώτη περίπτωση όπου έχουμε να κάνουμε με τον τρόπο που αναπτύσσεται η ιστορία. Στις ταινίες του Αρτζέντο ειδικά μέχρι το ’80, η ροή των γεγονότων παραμένει φαινομενικά γραμμική, με εξαίρεση ορισμένες αναδρομές στο παρελθόν, που παρεμβάλλονται για να εξηγήσουν όσα συμβαίνουν. Από το Tenebre (1982) όμως εγκαινιάζει μια λογική που ανατρέπει τα δεδομένα. Σε αυτή την ταινία υπάρχει μία χρονική στιγμή που κινεί την υπόθεση και εισχωρεί σε ένα σημείο της ιστορίας διαστρέφοντας την ιστορία. Σε εκείνη τη στιγμή ο δολοφόνος αλλάζει πρόσωπο. Αυτή η στιγμή όμως δεν προσδιορίζεται απολύτως και μένει μετέωρη μέσα στη γραμμή της αφήγησης. Στο κλείσιμο της ταινίας με την αποκάλυψη της αλήθειας μπορεί να εξηγεί για τη διπλή παρουσία του δολοφόνου, αλλά μένει ένα άλυτο μυστήριο του πότε συνέβη. Αυτή η στιγμή κινείται μέσα στην ταινία, είναι το κέντρο το οποίο αναζητούν όλοι οι χαρακτήρες από την αρχή. Αυτή η μετατόπιση που πραγματοποιείται στο χώρο και στο χρόνο αποπροσανατολίζει. Οι ήρωες αναζητούν τη λύση στο χώρο και στα στοιχεία που υπάρχουν, και εγκλωβίζονται στην καρτεσιανή λογική μιας θέσης για ένα σώμα σε μία συγκεκριμένη στιγμή.
Ακόμη και ο ίδιος ο δολοφόνος αγνοεί τη θέση του στο χώρο και στο χρόνο. Σε μία υπνοβατική κατάσταση καθοδηγούμενη από εφιάλτες και μνήμες από το παρελθόν του, που παρεμβάλλονται σταδιακά από το σκηνοθέτη, ο δολοφόνος θα αναλάβει δράση και παγιδεύει τους γύρω του. Κινείται πάνω στη γραμμή του χρόνου με δύο υποστάσεις, που έρχονται να συγκρουστούν η μία με την άλλη. Αυτή η παράλληλη κίνηση παγιδεύει και περικυκλώνει τους γύρω του, οι οποίοι προσπαθούν να φτάσουν σε μία αλήθεια η οποία διαρκώς ξεγλιστράει και κινείται. Η ίδια η δομή του θρίλερ τρόμου (και ειδικά στο υπο-είδος που ανήκει ο Argento το giallo) μπορεί πολύ εύκολα να σε εγκλωβίσει σε μία κυκλική παγίδα, με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα των φόνων. Μία ελαφριά επιμήκυνση του χρόνου λίγο πριν το ξέσπασμα της βίας, σύντομα πλάνα κατά τη διάρκεια του φόνου και ένα μεγάλης διάρκειας μονόπλανο σαν επίλογος και αποσιωπητικά για το τι θα ακολουθήσει. Είναι τα απότομα ξεσπάσματα της υπνοβατικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται ο δολοφόνος και οι μόνες στιγμές στις οποίες είναι πραγματικά σε ενγρήγορση. Σε κάθε άλλη στιγμή δεν ελέγχει πλήρως τις κινήσεις του. Δεν είναι τυχαίο ότι το μοναδικό στοιχείο που τον προδίδει στους διώκτες του, το έχει δώσει ο ίδιος όταν η δολοφονική του φύση είναι σε καταστολή.

Πέρα όμως από τη στρέβλωση του χρόνου που σχετίζεται με την πλοκή, ο χρόνος παίζει σημαντικό ρόλο με την έννοια του ρυθμού και της χρονικής διάρκειας των πλάνων. Σημαντικό στοιχείο είναι η εκπληκτική διαστολή του χρόνου που ήδη αναφέρθηκε πριν το ξέσπασμα της βίας, η οποία δίνει μια τελετουργική διάσταση στους φόνους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το ρυθμό αποτελεί ο πρώτος φόνος στο Profondo Rosso. Το μέντιουμ αφού έχει αναγνωρίσει το δολοφόνο βρίσκεται στο διαμέρισμά της και μιλάει στο τηλέφωνο. Η σκηνή ξεκινάει με ένα travelling 20 δευτερολέπτων, στο οποίο ενώ αρχικά η γυναίκα βρίσκεται στο επίκεντρο και η κάμερα κινείται προς αυτή, κάποια στιγμή την εγκαταλείπει για να κινηθεί μέσα στο διαμέρισμα μέχρι το διάδρομο, ο οποίος είναι το κλειδί για τη λύση του μυστηρίου. Η περιήγηση αυτή της κάμερας θέτει τα δεδομένα του χώρου, ο οποίος αποτελεί την αρχή και το τέλος της αναζήτησης. Χωρίς κάποιο εμφανή λόγο, με ένα απλό cut επιστρέφει στη Helga, θα κάνει ένα αργό ζουμ προς αυτή και θα σταθεροποιείται η εικόνα, στο σημείο που αποκαλύπτει ότι γνωρίζει την ταυτότητα του ενός δολοφόνου. Η ιδιότητα της ως μέντιουμ, δίνει τη δυνατότητα στη Helga να αντιληφθεί διαφορετικά το χώρο και δύο στιγμές φαίνεται ανήσυχη, λόγω κάποων μετατοπίσεων στην ατμόσφαιρα. Έτσι τα δύο πλάνα (της εξερεύνσηησης του σπιτιού και της επικέντρωσης στη γυναίκα) των 20 δευτερολέπτων το καθένα, ακολουθούνται από έξι εικόνες του ενός δευτερολέπτου η κάθε μία: το κεφάλι της Helga τοποθετημένο κάτω αριστερά, σαν ένα γκρο-πλαν στην προσπάθειά της να ακούσει και άλλες πέντε σταδιακής μετάβασης στην πόρτα-επαφή με το έξω. Με αυτή την απότομη αλλαγή στα πλάνα ο χώρος αρχίζει να κινείται σπασμωδικά και η απειλή μοιάζει να πλησιάζει.
Η απουσία όμως μίας εικόνας του κινδύνου, ηρεμεί προς στιγμήν τη Helga και η διάρκεια του επόμενου πλάνου αυξάνεται, επανερχόμενη στους φυσιολογικούς ρυθμούς. Το κουδούνι που χτυπάει επαναφέρει την ηρωίδα σε κατάσταση ανησυχίας, με έναν ήχο ο οποίος δεν είναι αναμενόμενος, ενώ προέρχεται από την πόρτα που αποτέλεσε πριν από μερικά δευτερόλεπτα την πηγή της ανησυχίας. Επαναλαμβάνεται το πλάνο με το κεφάλι της και αμέσως ακολουθεί ένα γκρο-πλαν στην πηγή του ήχου. Ένα travelling δείχνει το μέντιουμ να κινείται προς την πόρτα. Τη στιγμή που φτάνει στην πόρτα, η διαίσθησή της την αποτρέπει από το να αφήσει ό,τι βρίσκεται έξω από το διαμέρισμα να εισχωρήσει. Από αυτή τη στιγμή τα πλάνα που ακολουθούν δεν ξεπερνούν σε διάρκεια το 1 δευτερόλεπτο. Εναλλάσσονται διαρκώς εικόνες μεταξύ του φονικού όπλου και του θύματος. Οι κινήσεις της κάμερας είναι μικρές και συνήθως ακολουθούν το χέρι του δολοφόνου ή το θύμα που καταρρέει. Διακεκομμένα πλάνα, αντίστοιχα με το ρυθμό του μαχαιρώματος, βομβαρδίζουν το βλέμμα του θεατή και αυξάνουν τις εντάσεις. Όταν πλέον η Helga έχει πέσει νεκρή στο πάτωμα, η κάμερα, ταυτίζεται με το βλέμμα του δολοφόνου και τον ακολουθεί καθώς ψάχνει στο χώρο τις σημειώσεις της. Αυτό το μεγάλης διάρκειας τράβελινγκ (25 δευτερόλεπτα) κλείνει τη σκηνή του φόνου, αποτελώντας χρονική γέφυρα για το επόμενο πλάνο, ενώ οι σημειώσεις-στοιχεία που καταστράφηκαν μηδενίζουν την όλη πορεία προς την αποκάλυψη της ταυτότητας του δολοφόνου, και εισάγουν ένα νέο ήρωα στην ιστορία.
Το ξέσπασμα της βίας έρχεται σταδιακά, και κατά ένα τρόπο έρχεται να επαναφέρει τους ήρωές σε μία αρχική κατάσταση. Κάθε φόνος δεν έρχεται να αναιρέσει απλώς μία ζωή, έρχεται να μετατοπίσει το κέντρο της έρευνας, να αποπροσανατολίσει και να ακυρώσει κάθε σημείο που έχει αποκαλυφθεί, και να τους αναγκάσει να αρχίσουν την έρευνα από άλλη διαδρομή.
Δεν είναι τυχαίο το μοτίβο που παρατειρείται στο σύνολο της ταινίας. Όπου πολλά από αυτά τα βίαια ξεσπάσματα προμηνύονται από καθημερινά, ανούσια γεγονότα:

Ο Marc ζεματίζεται από τους ατμούς μιας μηχανής του καφέ. Λίγα λεπτά αργότερα η Amanda δολοφονείται μέσα σε καυτό νερό.
Ο Marc περιγράφει ότι όταν παίζει πιάνο αισθάνεται "σα να σπάει τα δόντια του πατέρα του". Σε μια μεταγενέστερη σκηνή το στόμα του Giordani συνθλίβεται κατ' επανάληψιν στο μάρμαρο του τζακιού.
Ένα σταματημένο φορτηγό στην άκρη του δρόμου, προοιωνεί το θάνατο του Carlo ο οποίος παρασύρεται από ένα διερχόμενο όχημα.
Στην αρχή του έργου, παρακολουθούμε σε γκρο-πλαν τη Helga να φτύνει νερό από το στόμα της. Στο τέλος, σε ένα αντίστοιχο πλάνο, ο δολοφόνος κάνει εμετό την ώρα που αποκεφαλίζεται.
Το πρώτο μέρος του έργου το οποίο είναι φτωχό σε εντάσεις, γεμίζει με αυτές τις καθημερινές εικόνες. Οι ξαφνικές αλλαγές των πλάνων (σύντομα γκρο-πλαν σε όλες τις προαναφερθείσες λεπτομέρειες) τονίζουν την παρουσία τους. Η τοποθέτησή των προμηνυουσών εικόνων σε σχέση με τους αντίστοιχους φόνους δημιουργούν μία συμμετρική σύνθεση πάνω στη γραμμή του χρόνου.
Η επανάληψη των στοιχείων τονίζει τη σπειροειδή κίνηση που διαγράφουν οι ήρωες κατά τη διάρκεια της ταινίας, ενώ αναφέρεται και σε μικρές ανησυχητικές στιγμές που ταράσσουν τα όνειρα μας.